Tuba Aydın Psikolog Tuba Aydın Web Sitesi
Benzer İçerikler
Karar vermekte zorlanan, ikilemler yaşayan danışanlarınızla çalışırken kullanabileceğiniz yaratıcı bir psikoterapi tekniği, farklı bir bakış tarzıdır tetralemma.
Danışanlarınızın farklı perspektiflerden içinde bulundukları duruma bakmalarına, yeni içgörüler kazanmalarına vesile olabilir. Değişik alternatifleri deneyebilirler.
Danışanlarımız genellikle iki farklı seçenek arasında karar vermekde güçlük yaşarlar terapinin başlangıç evresinde.
- Boşanayım mı, yoksa evliliğimi sürdüreyim mi?
- Taşınayım mı, evimde mi kalayım?
- İşimden ayrılarak kendi işimi mi kurayım, yoksa şimdiki işime devam mı edeyim?
Tetralemma ise iki uçlu düşünmenin ötesine geçer. İki farklı perspektif daha getirir.
- A seçeneği
- B seçeneği
- Her iki seçenek birden
- Hiçbiri
Şöyle düşünün. Bir hadise karşısında taraflardan birine hak verebilirsiniz. İkisine de hak verebilirsiniz. Hiç birini de haklı bulmayabilirsiniz.
2 KERE 3 NE EDER DİYE SORDU ÖĞRETMEN. BEN 3 KERE 2 EDER DEDİM.
Başlangıç için çok basit bir örneğe bakalım;
- Ders çalışayım.
- Kahve içeyim.
- Hem ders çalışayım, hem kahve içeyim.
- Hiç birisini yapmayayım.
Danışanlarımızı terapiye getiren nedenler elbette çok daha ikircikli oldukları, ambivalens yaşadıkları konulardır.
Her iki seçenek birden
Nasreddin Hoca’nın meşhur hikayesini andırır bu konum. Nasreddin Hoca önüne gelen bir davada her iki tarafa da haklısın der. Bunun üzerine bu nasıl olur diyen adama da dönerek, “sen de haklısın” der.
3. pozisyon olan “her iki seçenek birden” çok farklı alt seçenekler içerir. Birçok örnek verilebilir üçüncü pozisyonda olmaya.
- Karar vermemeyi sürdürerek, kararsızlığın gücünü kullanmak. Örneğin, eşle olan ilişkide “senden boşanabilirim bilemiyorum yani” pozisyonunda kalmak. Küs kalmak, sınırlı konuşmak bu türden bir üçüncü pozisyondur.
- Aynı evin içinde boşanmak
- İşten ayrılmadan kendi özel işini kurmak
- Yatırımları çeşitlendirmek
- Uzlaşma, tavizler vermek
- Önce bir seçeneği sonra diğerini yerine getirmek
- ….
Hiçbir seçenek
Aşırı bir uç olarak kabul edilir. Sıklıkla aile terapisinde karşılarışırız böylesi aile üyeleriyle. Olan bitenden bezmiş ya da pasifize edilmişlerdir. Birey ben bu mevzuya hiç girmiyorum, tüm bu tartışmaları reddediyorum der. Çatışmadan uzaklaşıyorum der.
Danışan aktif olarak bu konuma geldiğinde ise hiç düşünmediği seçenekleri gözden geçirebilir.
Sürekli A ve B seçenekleri arasında gidip gelmekten bıktım. Bambaşka seçenekler üzerinde durmak istiyorum.
Bu seçenek üzerinde çalışırken danışanınıza daha uzun bir süre tanımanız gerekebilir.
Adım adım Tetralemma psikoterapi sürecinde nasıl uygulanır?
Danışanın seçeneklerini birer kağıda yazarak yere yerleştiriyorum. Kağıt yerine farklı renklerde kumaş parçaları, minderler ya da terlikler de kullanılabilir. Danışanımı teker teker bu seçeneklerin üzerine çıkmaya davet ediyorum.
Örnek.
- İşimde kalmak istiyorum.
- Kendi işimi kurmak istiyorum.
- Kendi işimde kalmak, ek özel iş yapmak istiyorum.
- Ne çalışıcam, ne de kendi işimi kurucam.
Psikoterapist: Bu ihtimali uygulamış olsanız nasıl olurdu?
Danışanlarımdan farklı seçenekleri tasavvur etmelerini istiyorum. Geri bildirimlerde bulunuyorlar. Farklı sorularla bu sürece eşlik ediyorum.
Vücut taraması da çalışıyorum sıklıkla tetralemma uygulaması yaparken. Ellerini ayaklarını bu seçenek üzerindeyken nasıl hissettiğini soruyorum. Danışan vücudunu hissetmeye çalışıyor. Bu seçeneği tercih etmiş olsa nasıl hissedeceği konusunda geri bildirimler veriyor.
Aile terapisi ya da evlilik terapisi süreçlerinde bireyler teker teker deneyebilirler farklı seçenekleri.
Anahtar kelimeleri not ediyorum. Danışan farklı duygularından, düşüncelerinden bahsettikçe önemli olanları not ederiyorum kağıt parçalarına. Bu kağıtları o seçeneğin etrafına yerleştiriyorum.
Örnek.
Boşanma seçeneği üzerinde duran danışanım maddi sıkıntılar yaşadığını dile getiriyor. Bu konumda iken bir kağıda “maddi sıkıntılar” yazarak yere seçeneğin yakınına koyuyorum. Burada anahtar kelimeleri yakalamaya çalışıyorum danışanın sözlerinden.
Danışanımı daha sonra ikinci konuma davet ediyorum ve aynı süreç dört farklı konumda da tekrarlanıyor. Danışan istediği şekilde farklı konumlara geçerek pozisyonları tekrar deneyebilir. Bir nevi kıyafet deneme sürecini andırır bu süreç. Danışan bu rolleri test ediyor.
Düşünceden çok somatik tepkilere, duyulara ve duygulara yönlendirilmeye çalışıyorum. Zira iki tercih arasında kalan danışan bu konuda çok uzun süre kafa patlatmış oluyor. Fazla düşünmekten analiz felcine tutulabiliyor. Düşünemez hale geliyor. Ya da aynı sözcüklerde sürekli aynı çıkmazı aynı şekilde tarif ediyorlar. Hikayeleri artık yalama yapmış oluyor. Bir çırpıda ağızlarından çıkıyor yaşam öyküleri ama farklı bir bakış açısı kazandırmıyor onlara.
Tetralemma – Vaka örneği
(Tecrübelerime dayanarak bir terapi hikayesi yazdım. Gerçek değildir.)
30’lu yaşlarda iki çocuğa sahip kadın danışan. Yıllardır kavga edip barışarak evliliğini sürdürmüş. Evliliğinde şiddet son yıllarda artarak devam etmiş. Birçok psikosomatik tepkilerle aile doktoruna başvurduktan sonra psikoterapiye yönlendirilmiş.
Psikoterapi sürecinde dört seçenek farklı dört kağıdın üzerine yazılır terapist tarafından.
1) Boşanmak; 2) Evliliği sürdürmek; 3) Hem ayrılmak, hem de ayrılmamak; 4) Hiçbiri.
1) Boşanmak
Danışanınıza yöneltebileceğiniz sorular
- Neler hissediyorsunuz?
- Neleri arzu ediyorsunuz bu konumdayken başkalarından?
- Bu konumdayken nelere ihtiyacınız var?
- Sizi en çok ne zorluyor?
- Size bu konumdayken en fazla ne yardımcı oluyor?
- Bu pozisyonun avantajları neler?
- Bu pozisyona gelebilmenizin bedeli nedir?
Danışan boşanmak yazan kağıdın üzerine çıkarak alışık olduğu cümlelerle sorununu yinelemeye başlar. “Boşanırsam biliyorum şöyle diyecekler…” Terapist danışanı sorduğu sorularla farklı perspektifler kazandırmaya, yeni farkındalıklar kazandırmaya muhtemel çözüm yolları görmesine olanak sağlamaya çalışır.
Terapist daha sonra danışanı kendini dinlemeye davet eder. Vücut taraması yapar (Ayaklarınızı nasıl hissediyorsunuz, bacaklarınızı… nefes alış verişinize odaklanın…).
Kadın boşanmış halde iken ayaklarını daha özgür hissettiğini söyler. Farklı yerlere gidebilecek enerjiye ve özgürlüğe sahiptir ayakları. Fakat kolları ve başı ona ağırlık vermektedir. Bu ağırlığın daralan bütçesinden kaynaklandığını düşünür. Geçim endişesi, özgürlük, enerji… Terapist çıkan bu anahtar sözcükleri küçük kağıtlara yazarak ‘boşanmak’ yazan pozisyonun kenarlarına gelişi güzel bırakır.
2) Evliliği sürdürmek
Bu seçeneğin üzerine çıkar çıkmaz danışan ayağını tutkallanmış gibi hisseder. Ayakları dermansızdır. Sanki hiçbir yere gidemeyecek gibidir. Başı düşüncelerle doludur. Kollarıyla yardım istercesine çırpınır. Fakat umduğu yardım eli ona uzanmamaktadır. Terapistle birlikte bu konumu da çalışırlar.
3) Hem ayrılmak, hem de ayrılmamak.
Danışanınıza yöneltebileceğiniz sorular
- Seçeneklerden biri sizin için ne ifade ediyor? Diğeri ne anlama geliyor?
- Bir taraf diğerinin varlığını sürdürebilmesine nasıl yardım edebilir?
- Bu iki seçeneğin bir arada olmadıkları zaman sizin için nasıldı? Bir araya gelebilmeyi nasıl başardılar?
- Ortak olan yanları nelerdir?
- İkisinin bir araya gelebileceği daha yüksek bir seviye var mı?
Başta çok saçma bulduğu bu seçeneğin şimdiki hali olduğunun farkına varır danışan. “Evet şimdi tam olarak buradayım. Evliliğimde bazı şeyler bitti. Koptu içimde. Ama hala tutan şeyler de var.”
4) Hiçbiri
Danışanınıza yöneltebileceğiniz sorular
- Bu konumu zorlaştıran nedir?
- Hangi durumda / çatışmada / konuda bu pozisyona geliyorsunuz?
- Karar vermeyi sizin için zorlaştıran nedir?
- Seçenekleriniz neler?
Danışan hiçbiri seçeneğinin üzerine çıkınca bu opsiyonun kendisi için ‘boş vermek’ olduğunu düşünür. “Ne yaparsa yapsınlar, ben artık karışmıyorum.” Rahatlık, adeta boş vermişlik hali. Danışana kendisi için oldukça yabancı duygular olduğunu ifade eder bunların. Böyle biri gelecekte olabileceğinden şüphe duyar. Bu rolde aynı zamanda derin bir yalnızlık hisseder. Etrafında insanlar vardır. Fakat danışan kabuğuna çekilerek kendisini izole etmiştir onlardan. Her ne kadar ilişki problemlerinden muzdarip de olsa, yalnızlık da kendisi için arzu edilir bir seçenek değildir.
Karar verme sürecinde danışanınızla yapabileceğiniz diğer uygulamalar
Farklı perspektifler
Danışanınız ilişkilerinde yaşadığı çatışmalarla ilgili nasıl bir adım atacağı konusunda kararsız kaldığında bir deneme yapabilirsiniz. Oturduğu koltukta duruma kendi açısından baktıktan sonra karşı konumda durmaya davet edebilirsiniz. Danışan olduğu konumdan kalkarak karşı bir konumda diğer kişi tarafından olayı anlatır.
Biraz uzaklaşarak üçüncü yakın bir gözlemcinin bakış açısıyla olayları dinleyebilirsiniz.
Dördüncü aşamada daha da uzaklaşarak, daha geniş bir açıdan bakan birinin konumundan bakmasını isteyebilirsiniz.
Bu boş sandalye tekniği ile aynı değildir. Örneğin; eşiyle sorunlar yaşayan bir danışan boş sandalye tekniğinde önce kendisi, sonra sandalye değiştirerek eşi olabilir. Farklı perspektifler kazanırken ise, önce kendisi iken, daha sonra uzaklaşarak kendisini seyreden bir gözlemci perspektifi alır. Sonra kendisini daha da uzaktan izleyen birisi.
Yazı mı tura mı?
Terapide danışanım özellikle çok bunaldığında biraz mizah getirmek için yaptığım uygulamalardan biri. İki opsiyon arasında bocalayan danışana yazı tura atmasını bu konuda söylüyorum. Danışanım seans içerisinde deneme yapıyor. Daha sonra denemesinde sonucu ilk gördüğünde içinde oluşan hissi soruyorum. Sıklıkla ne kadar ciddiye almayarak da deneme yapmış olurlarsa olsunlar içlerinde bir duygunun oluştuğunu görüyor danışanlar. Bu oluşan duygu danışan için beklenmedik olabiliyor.
Tetralemma tekniğinin gelişimi üzerine
İki uçlu düşünmenin ötesine geçtiği için Queer düşünme biçimi de denir Tetralemmaya.
Sistemik aile terapisinde kullanılan aile heykeli (Virginia Satir’e dayanır) tekniğinin bir uyarlamasıdır. Başka bir adaptasyonu da aile panosudur.
Alman uzmanlar Insa Sparrer ve Matthias Varga von Kibéd tarafından geliştirilmiştir. Hipnoterapi (Erickson) ve çözüm odaklı terapiden de etkilenmiştir.
Tetralemma mantıkta her önermenin dört farklı boyutunun olacağı görüşüdür.
- Varlık
- Yokluk
- Hem varlık, hem de yokluk
- Ne varlık, ne de yokluk.
Eski Hindu yazılarında rastlanmaktadır. Budizme dayandığı söylenmektedir. Nagarjuna bu dört pozisyona beşincisini de eklemiştir. Oda hiçbir pozisyon almamaktır. Kuşkuculuktur.
Kaynaklar
Von Schlippe, A., & Schweitzer, J. (2010). Systemische Interventionen. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Neumann, K. (2015). Systemische Interventionen in der Familientherapie. Springer-Verlag.
