iyimserlik nedir: Pozitif düşünmenin gücü

İyimserlik nedir – Filler ve iyimserlik

Hindistan’da sirklerde eğitmek istedikleri yavru fillerin ayağını zincirlerle bağlarlar. Yavru fil çabalamasına rağmen kurtulamaz. Bir süre sonra çabalamayı da bırakır. “Ne yaparsam yapayım kurtulamıyorum. En iyisi bir daha denemeyeyim” der.

Yavru zamanla büyüyerek güçlenir. Aslında istese bağlı olduğu zincirden kurtulabilecek güce de kavuşmuştur. Fakat denemez. Fillerin deneyimledikleri ‘öğrenilmiş çaresizliktir.’

Peki ama bu fillere iyimserlik öğretilebilir mi? İşte bu sorunun yanıtını bize köpeklerle yaptığı deneylerle sosyal psikolog Martin Seligman veriyor. Bir çoğumuzun bildiği öğrenilmiş çaresizlik deneyinden sonra Seligman ayn köpeklere iyimserliği öğretmeye çalışmıştır.

Son yıllarda iyimserlik konusunu öne çıkaran pozitif psikoloji akımıdır.

İlginizi çekebilir: Pozitif Psikoloji Nedir?, Martin Seligman kimdir?



Öğrenilmiş iyimserlik nedir?

Öğrenilmiş çaresizlik nedir önce kısaca onu hatırlayalım.

Öğrenilmiş çaresizlik ne yaparsak yapalım elimizden bir şey gelmediğine inanarak pes etmektir.

Öğrenilmiş Çaresizlik Deneyi

Pozitif Psikolojinin babası olan Martin Seligman 1967 yılında korkunun nasıl öğrenildiği konusunda araştırmalar yapmıştır.

Seligman köpeklerle yapmış olduğu deneyde hayvanların bulunduğu ortamı alçak bir çitle ayırmıştır. Hayvanların bir kısmı kendilerine verilen elektrik şokundan çitin diğer tarafına atlayarak kurtulabilmiştir. Diğer bir grup ise ne yaparlarsa yapsınlar, ortamlarını değiştirseler de elektrik şokuna maruz kalmışlardır.

Bu köpekler daha sonra şoktan konumlarını değiştirilerek, aktif çaba harcadıklarında kurtulabilecekleri bir mekanizma içine yerleştirilmişlerdir. Fakat daha önceki tecrübelerinde ne yaparlarsa yapsınlar ellerinden bir şey gelmediği için haraket etmeyerek bir çaba içine girmemişlerdir. Köpeklerin içinde bulunduğu durumu Seligman öğrenilmiş çaresizlik olarak tanımlamıştır.

Öğrenilmiş çaresizlik bireylerde umutsuzluğa ve depresyon gibi psikolojik hastalıklara sebep olabilmektedir.

Öğrenilmiş iyimserlik deneyi

Martin Seligman çaresizlik gibi iyimserliğinde öğrenilebileceğini öne sürdü. Yani iyimser olmak Seligman’a göre bir insanın değişmez kişilik özelliği değildir.

İyimserlik öğrenilebilir.

Martin Seligman çaresizliği öğrenmiş olan köpekleri çekiştirerek elektrik şokunun uygulanmadığı bölgeye doğru çekmiştir. Bunu köpekler karşı tarafa geçerek şoktan kurtulabileceklerini öğrenene kadar devam ettirmiştir.

Köpekler iyimserliği öğrenebilmek için en az 25 defa zorla götürülmeye ihtiyaç duymuşlardır. Bu oldukça acı bir tablo.

Çaresizliği öğrenmek, iyimserliği öğrenmekten çok daha kısa bir sürede gerçekleşiyor.

Olaylara iyimser ve kötümser bakış ne demek?

Başımıza hoşlandığımız veya hoşlanmadığımız bir şeyler geldiğinde bunları kendimize açıklamaya gideriz. Nedenler hakkındaki düşüncelerimiz iyimser ya da kötümser oluşumuzu belirler.

İyimserlik; bir insanın başına gelen iyiliklerin sonsuza dek süreceğine ve bu iyiliğin tüm insanlığa yayılacağına olan inancıyla ilişkilidir. İyimser insan başına gelen kötü şeylerin sınırlı olduğuna ve tekrarlanmasının düşük ihtimal dahilinde olduğuna adeta “karnından” inanan insandır. – Cengiz Güleç

Pozitif tecrübeler karşısında iyimserlik ve kötümserlik

iyimser olmak

 Sporda başarı elde eden iyimser sporcu

  • (İçsel, Kişisel, Yüksek Özgüven) Çok çalıştım.
  • (Kalıcı) Bundan sonraki maçları da kazanacağım.
  • (Yaygın) Okulda ve işte de zirveye geleceğim.

Sporda başarı elde eden kötümser sporcu

  • (Dışsal – Düşük Özgüven) Rakiplerim çok güçsüzdü.
  • (Geçici) Bir dahaki karşılaşmalarda şansım yaver gitmez.
  • (Kısıtlı) Spor dışındaki aktivitelerde başarılı olamam.

Negatif tecrübeler karşısında iyimserlik ve kötümserlik

iyimserlik, kötümserlerin bakış açıları

Sınavdan kötü not alan iyimser öğrenci

  • (Dışsal – Düşük Özgüven) Bunun olmasının sebebi başkaları. Sınavda çok zor sorular çıktı.
  • (Geçici) Ben buna sebep olan şeyi değiştirebilirim. Nihayet bir gün başarılı olacağım. Belki de şimdi doğru zaman değildir.
  • (Kısıtlı) Diğer derslerde oldukça başarılı olabilirim.

Sınavdan kötü not alan kötümser öğrenci

  • (İçsel, Kişisel, Düşük Özgüven) Ben çok zeki değilim.
  • (Kalıcı) Eğitimim boyunca sürekli başarısız olacağım.
  • (Yaygın) Diğer derslerde de çok başarısız olacağım.

Bir kız tarafından reddedilen iyimser

  • (Dışsal – Yüksek Özgüven) Beni reddetmesinin sebebi iyi gününde olmaması.
  • (Geçici) Başka kızlara da sorarım. Biri mutlaka kabul eder.
  • (Kısıtlı) Başka alanlarda başarılı olabilirim.

Bir kız tarafından reddedilen kötümser

  • (İçsel, Kişisel, Düşük Özgüven) Ben iticiyim.
  • (Kalıcı) İleride başka kızlar da hayır diyecekler.
  • (Yaygın) Her yerden reddedileceğim.

İlginizi çekebilir: Aşırı kötümserlikten kurtulmak

Bireyin başarısında üç şey belirleyici olur: Yetenek, motivasyon, iyimserlik. 

Neden iyimser olmalıyım?

Eğitim hayatında iyimserlik

İyimser bireyler akademik hayatlarında kötümser olanlardan daha başarılı olurlar (Peterson & Barrett, 1987; Seligman, 1998b).

İş yaşamında iyimserlik

  • İyimserlik işte verimi artırır (Seligman & Schulman, 1986).
  • İyimserler iş ve okul yaşamlarında daha fazla başarı elde ederler. Daha geç pes ederler.
  • Seligman ve Schulman (1986) farklı seviyelerde iyimser olan sigorta satıcılarını tespit ettiler. İyimserlik düzeyi açısından en yüksek ve en düşük 10’dalık dilimlerde bulunan sigorta satıcılarının satış miktarlarını kıyasladılar. İyimserlik düzeyi yüksek olanların %88 daha fazla sigorta poliçesi sattıklarını buldular.

Sosyal ilişkilerde iyimserlik

  • İlişkide doyum oranını artırır (Fincham, 2000).
  • Daha az yalnızlık hissederler. Eski ilişkileri olumsuz bile sonuçlanmış olsa, yeni ilişkilerinde mutlu olabileceklerini düşünürler.

Sporda iyimserlik

  • İyimser bireyler daha fazla sağlıklarına dikkat ederler. Bu nedenle daha aktif bir yaşam sürer, daha fazla spor yaparlar.
  • İyimser olan sporcular kötümser olanlardan daha başarılı olurlar. Bu farklı deneysel çalışmalarlada kanıtlanmıştır.
  • Yenilgiye uğrayan iyimser sporcuların yılmazlık göstererek devam etme ihtimalleri kötümser sporculara oranla daha yüksektir.

İlginizi çekebilir: Yılmazlık, psikolojik sağlamlık

Fiziksel sağlık ve iyimserlik

  • İyimser olmak sağlığı olumlu yönde etkiler (Peterson, 2000).
  • İyimser kişiler sağlıklılarına daha fazla dikkat ederler. Daha aktiftirler, daha fazla meyve, sebze ve tam tahıllı ürünleri tercih ederler. Sigara ve alkol gibi alışkanlıklara sahip olma oranları daha düşüktür. Hastalandıklarında ilaçlarını düzenli kullanmak konusunda daha titizdirler.
  • Gerçekçi olmak yerine pozitif illüzyonlara sahip olmak da sağlığı olumlu yönde etkiler.
  • Bağışıklık sistemi ile iyimserlik arasında ilişki bulunmuştur (Segerstrom & Sephton, 2010).
  • İyimser olmanın sağlık üzerindeki etkileri farklı fiziksel hastalıkları olan bireylerde görülmüştür.
    • Koroner Baypas Ameliyatı
    • Alzheimer
    • Kanser
    • AIDS
    • Biopsi ile baş etme
    • Hamilelik dönemine daha iyi uyum sağlama
    • Alkol tedavisi
    • Astım
    • Fibromyalji

Psikolojik sağlık ve iyimserlik

  • Yaşam stresleriyle daha iyi baş edebilir iyimser olanlar (Nolen-Hoeksema, 2000). Bu şu demektir. Yaşamda stresli bir dönem geçirdikten sonra iyimser bireyler bundan psikolojik olarak daha az düzeyde negatif olarak etkilenmiş olarak çıkarlar.
  • Mutlu olmanın en büyük belirleyicilerindendir iyimserlik.
  • Depresyona yakalanma riskleri kötümserlere oranla daha azdır (Abramson, Alloy ve diğ., 2000).
  • Ameliyatlar sonrasında daha çabuk normal aktivitelerine dönerler (Scheier, 1992).
  • Aile bireylerinde alkol alışkanlığı bulunanlar arasında (alkol kullanmaya başlama riskleri yüksektir) iyimser olanların alkole başlama riskleri daha düşüktür.
  • Kendilerini daha az yalnız hisseder iyimserler.

İçsel kontrol odağı

  • İçsel kontrol odağı yüksek olan insanlar çevrelerinde meydana gelen olayların kendi kontrol ve sorumluluklarında olduğuna inanırlar.
  • Başarının ya da başarısızlığın kendi ellerinde olduğu inancındadırlar. Bu nedenle daha fazla başarabilmek için emek sarf ederler. Önlerine engeller çıktığında daha fazla sabır gösterebilirler.
  • İçsel kontrol odağı yüksek olan öğrenciler daha fazla ders çalışırlar.

Gerçekçi olmayan iyimserlik

Mutlu kardan adam Olef yazı düşler. Yaz geldiğinde güneşte bronzlaşma hayalleri kurar. Olef’in sahip olduğu gerçekçi olmayan iyimserlik bireyler üzerinde olumsuz etki yaratabilir.

Gerçekçi olmayan iyimserler içinde bulundukları durumun sağlıklı bir risk analizini yapamazlar. Riskleri olduğundan daha az görürler.

Örnek.

Gerçekçi olmayan bir iyimserlikle partnerlerimizi olumlu değerlendirebiliriz (Fletcher vd., 2000).

Başkalarının başına gelebilecek olan olumsuz durumların kendilerinin başına gelme olasılığının daha az olduğunu düşünürler. Algıda iyimser bir seçicilik yaparlar.

Ölüm, yangın, sel, şiddet gibi travmatik olaylara yeterince hazırlanmamış olabilirler. Fakat iyimserler başlarına bu gibi felaketler geldiğinde daha iyi baş edebilirler.

Kör bir iyimserlik bireyi uzun vadede hem fiziksel hem de psikolojik olarak olumsuz yönde etkiler.

İyimserlik – Eleştiriler

  • Polyanacılık. İyimserlik her durumda bardağın dolu tarafını görmeye çalışarak gerçekçi olmaktan uzaklaşmak olarak görülür.
  • Saflar. İyimserliğe getirilen en büyük eleştiri safça olduğudur. Kötümser bireyler bu anlamda kendilerini gerçekçi olarak görürler.
  • İnkarcılar. İyimserlerin acı veren gerçekleri inkar ettiği, bastırdığı iddia edilir.
  • Tehlikeye açıklar. İyimser olan ergen yaştaki kızların daha az AIDS ile ilgili bilgi topladığı ve daha az AIDS testi yaptırdıklarını görülmüştür.
  • Gerçek olamayacak kadar iyi. “İyimserler mutlu, sağlıklı ve başarılı. Kim pozitif düşünürse, problemleri azalır. Saçmalık. Negatif düşünceler gün gelir hayat kurtarır.”
  • İyimserler suçu başkalarına atıyorlar. Kişinin tembellik yaptığını, elinden gelenin en iyisini yapmadığını, pişmanlık duymasının da olumlu sonuçları olabilir.
  • İnsanlara boş umut veriyorlar. İyimserlikle kanseri aşabileceklerini söyleyip insanlara boş umut veriyorlar.
  • Hazırlık yapmayı engelliyor. Kötümser bakan kişiler gelebilecek fenalıklara karşı

İyimserlik seviyemizi nasıl ölçeriz?

  1. İyimserlik / Optimizm seviyesini ölçen bazı psikometrik testler geliştirilmiştir.
  2. Attributional Style Test
  3. Life Orientation Test (LOT)

Kötümser gülmeyi unutur. İyimser unutmak için güler.

İyimserlik ve psikoterapi

İyimserlik  Psikodinamik yaklaşım

Psikodinamik yaklaşım insan tabitına kötümser bakış açısı nedeniyle eleştirilere maruz kalmıştır. İnsanların iç çatışmalara sahip olduğunu, dürtüleri ve içselleştirdikleri ahlaki inanışları arasında kaldıklarını öne sürer.

İyimserlik – Bilişsel Davranışçı Terapi

Bilişsel davranışçı terapi iyimserliğin öğrenilebileceğini savunur.

John Riskind ve arkadaşları standart bilişsel davranışçı terapiyi modifiye ederek iyimserlik ve kötümserlik seviyelerini etkilemeyi amaçlamıştır.

Bilişsel davranışçı terapi’nin genel anlamda kötümser düşünceleri azalttığı fakat iyimser düşünceleri artırmadığı iddia edilmiştir.

İyimserlik  Hümanist yaklaşım

Hümanist yaklaşımının insanlara bakış açısı, psikodinamik yaklaşımın tersine son derece iyimserdir. Bireyin kendini gerçekleştirme potansiyeline inanılır.

Danışan odaklı terapinin kurucusu olan Carl Rogers bireysel bir iyimserlik sunar.

Logoterapinin kurucu Victor Frankl’de kurduğu Logoterapi ile en karamsar durumlarda bile bireyin anlam ve amaçları olduğuna işaret eder. Oluşturduğu psikoterapi metodu gelecekte daha güzel bir dünyanın olacağına inanmayı da kapsar.

İyimserlik –  Sistemik Aile Terapisi

Sistemik terapi özellikle de çözüm odaklı terapi geleceğe yönelik çalışır. Adeta bir araba gibi daha çok ileriye, nadiren de arkaya manevra yapar.

Sistemik psikoterapinin bireylere bakış açısı iyimserdir. İnsanları kendi hayatlarının uzmanı olarak görür. Dolayısıyla kendi problemlerini çözebilecek kaynaklara sahip olduklarına inanır danışanların.

Sistemik terapistler sıklıkla danışandan duyduklarını pozitif bir şekilde yeniden formüle ederler.

İlginizi çekebilir: Yeniden Çerçeveleme (Reframing): Samandan altın iplik eğirmek

İyimserlik – Psikoeğitim

İyimser çocuk gibi bazı uluslararası programlar düzenlenmiştir, çocukların iyimserlik seviyesini yükseltmeyi amaçlayan. Çocukları iyimser yapmak onları depresyona karşı aşılamak gibidir.

İlginizi çekebilir: Psikoterapi nedir?

İyimserlik nedir adlı bu yazıya eklemek istedikleriniz varsa lütfen paylaşın.

About adminsinn

Bunları da İnceleyebilirsiniz

Çocuklarla farkındalık nefes çubuğu etkinliği

Son yıllarda bilişsel davranış terapi, pozitif psikoloji gibi alanlarda başta olmak üzere farkındalık (mindfulness) üzerine …