Tuba Aydın Psikolog Tuba Aydın Web Sitesi
Benzer İçerikler
“Kızınıza ebeveynlerin seni ne kadar seviyor diye sorsam bana ne derdi?”
“Karınızın sizden soğumasını isteseydiniz bunu en kısa sürede nasıl başarırdınız?”
“İyi kalpli bir meleğin sizi ziyaret ettiğini ve probleminizi ortadan kaldırdığını hayal edin. Sabah kalktığınızda diğer günlerden farklı olarak ne yapardınız?”
Bu ve buna benzer birçok döngüsel soru (circular questions / Zirkuläres Fragen) ile şaşırtır sistemik aile terapisi uygulayan uzmanlar danışanlarını.
Döngüsel soru nedir?
A’nın B’nin davranışlarına karşı geliştirdiğini duygu, düşünce ve reaksiyonlarını direkt A’ya sormak yerine üçüncü bir kişiye C’ye sormaktır. Dışarıdan bir perspektif alınır.
Terapist bir bilimsel araştırmacı gibi aile bireylerinin gözlemlerini, duygularını, bakış açılarını, fikirlerini, algılarını, değerlerini… sorar.
Açık uçlu sorular
Terapist: [aile terapisi sürecinde anneye dönerek] Neler ağlamanıza sebep oluyor?
Terapist: [evlilik terapisi sürecinde ağlayan kadının eşine dönerek] Eşinizin ağlaması size neler hissettiriyor?
Döngüsel sorular
Terapist: [aile terapisinde çocuklardan birine dönerek] Annenin bu şekilde ağlıyor oluşu sence babanızı nasıl etkiliyor?
Doğrusal ve nedensel düşünmenin dışına çıkarır. Birçok danışan şöyle düşünür. “Benim böyle oluşumun sorumlusu kardeşimin davranışları.” Geçenlerde facebook’ta “beni siz delirttiniz” diye bir gruba bile rastladım. Danışanlarımızın kendilerini kurban rolünde görme ve başkalarını suçlama eğilimi bulunmaktadır.
Oysaki yaşantılar böylesi bir sebep-sonuç ilişkisi içinde yaşanmaz. Herkesin her davranışının sistem üzerinde bir etkisi oluşur.
Döngüsel sorular sistemik aile terapisinin merkezinde yer almakla birlikte diğer terapi yöntemlerini uygulayan uzmanlara da yardımcı olabilir.
İlginizi çekebilir: İlk psikoterapi seansında danışanlarınıza sorabileceğiniz sorular
Döngüsel sorular ne zaman uygulanır?
Döngüsel sorular hem bireysel terapide hem de aile terapisinde uygulanabilir. Yani hem A’nın hem de B’nin olduğu bir ortamda C’ye A ve B’nin ilişkileri üzerine soru sorulabilir. Bir nevi diğerlerinin yanında onların dedikodusunu yapmak gibidir. Grup ortamında herkes bir arada iken döngüsel sorular yöneltmek daha da etkili olur. Bu normalde ailelerin yapmadığı bir şeydir. Genellikle ailedeki iki kişinin ilişkisi hakkında her ikisinin de bulunduğu ortamda yorum yapılmaz.
SİSTEMİK DÜŞÜNMEK DÖNGÜSEL DÜŞÜNMEKTİR.
Döngüsel sorularla neyi amaçlarız?
- Sistemin nasıl işlediğini aydınlatıcı sorulardır.
- Danışanın içinde bulunduğu sistemle ilgili hipotezler üretmemize yardımcı olurlar.
- Danışanlar terapiye geldiklerinde probleme odaklanmışlardır. Bu onların çözüm bulmalarını güçleştirir. Terapist döngüsel sorular sorarak danışanın yinelediği düşünme biçiminden çıkarak farklı açılardan yaşamına bakmasına yardımcı olur.
- Danışan farklı perspektifler kazanabilir, çözüm fikirleri elde edebilir.
- Danışandan bilgi almaktan ziyade, bilgi üretmesini sağlarız.
- Danışan kurban rolünden çıkıp gözlemci rolüne bürünebilir.
- Görüş farklılıklarını daha açık hale gelir.
- Danışanın ve sistemin kaynaklarını ortaya çıkarabilir.
- Nedenlerden çok, ailedeki iletişim biçimlerini irdeler.
- Sistemi oluşturan diğer üyelerinde (danışanın ailesinin, yakınlarının…) terapiden beklentilerini gözden geçirir.
- Danışan dışarıdan nasıl görüldüğüyle ilgili bir içgörü kazanabilir.
Psikanaliz için rüya analizi neyse, sistemik aile terapisi için döngüsel sorular odur. – Fritz B. Simon,
Sistemi, ilişkileri tanımak
Terapist: Eşiniz sizi gerçekten sinirlendirmek istese size ne söylemesi gerekirdi? [Danışanın tamamiyle güçsüz olmadığını, yaşantısı üzerinde etkisi olabildiğini ortaya koyar.]
Terapist: Duygusal ilişkiniz daha da kötüye gitse, hangi tarafınız öne çıkar? Duygusal mı? Mantıkçı mı? [Danışanın kendi iç sistemi]
Terapist: Eşininizin hastalığı evde en fazla ve en az kimi endişeleniyor? [Problemin aile bireyleri üzerinde yarattığı farklı etkiler]
Terapist: Sorumluluğun bir yığın olduğunu varsayalım tamamı yüzde yüz olan. Oğlunuzun uyuşturucu kullanıyor oluşunun sorumluluğunun yüzde kaçını kızınız taşır? [Problemle ilgili hipotezleri ortaya çıkarır. Çoğu zaman aile bireyleri sorunun ‘kaynağını’ farklı yerlerde görürler.]
T: Eşiniz sizin için endişelendiği zamanlarda neler yapıyor?
T: [Çocuklara dönerek] Babanız annenizle birlikte kendisi hakkında konuştuğunuzu fark ettiğinde nasıl davranıyor?
T: Sizce ailenizde kimler alkol alıp almayacağınıza kendinizin karar verdiğini düşünüyor? Kimler fiziksel ya da psikolojik hastalıklar gibi daha büyük bir gücün üzerinizde etkili olduğunu düşünüyor?
T: [Aile terapisinde ergen yaştaki çocuğa] Sizce hangisi annenizin rahatsızlıklarını daha az olumsuz yönde etkiliyor? Babanızın çökmüş bir halde eve gelip yığılması mı? Yoksa hiddetli bir şekilde homurdanıp gürlemesi mi? [Ebeveynlere dışarıdan, özellikle çocukları tarafından, nasıl görüldüklerini öğrenme fırsatı verir.]
T: Babanız annenizin daha da fazla arkadaşlarıyla dışarıda vakit geçirmesini istese, bunu başarabilmek için ne yapması gerekir? [Aile bireylerinin tamamiyle güçsüz olmadığını, yaşantıları üzerinde etkileri olabileceğini ortaya koyar.]
T: Oğlunuzun psikolojik hastalık olarak gördüğünüz davranışları ortaya çıkınca eşinizin tepkisi nasıl oluyor? / Eşiniz oğlunuzun uygunsuz davranışlarını daha da şiddetlendirmek istese ne yapması gerekir?
T: Anneninizin işine bu kadar çok değer vermesi sizce babanızı neden bu kadar çok rahatsız ediyor olabilir? [Hipotezler: Sistemik aile terapisinde analiz yapılmaz. Hipotezler vardır.]
T: Abiniz uyuşturucu probleminden sizce kimi ne kadar sorumlu tutuyor?
T: Sizce anneniz kardeşinizin psikolojik rahatsızlıklarından ötürü kendisini suçluyor mu?
T: Kardeşiniz uyuşturucu probleminden dolayı annenizi ya da babanızı suçlamamış olsaydı, o zaman durumunu nasıl değerlendirirdi? Kendisini nasıl gördüğü üzerinde etkisi olur muydu? [Farazi sorular, hipotezler üretilebilir.]
T: Kardeşinizin intihar düşünceleri ortadan kalksa ve evden taşınmaya karar verse… Anneniz bu durumla nasıl baş eder? [Gelecek sorusu. Farklı ihtimaller çözüm yolları test edilebilir.]
T: [Aile terapisinde anneye] Bu durumu çocuklarınız nasıl görüyor? Örneğin; oğlunuzun uyuşturucu problemiyle ilgili kızınız kimi suçlu buluyor olabilir? [Aile terapisinde direkt kız kardeşe sormuş olsanız abinin probleminin sorumlusu kim diye o zaman suçlayıcı bir tavır olurdu. Direkt sormamak bunu engelliyor.]
T: [Aile terapisinde babaya] Kızınız neden annesinin ondan beklediği her şeyi harfiyen yerine getiriyor dersiniz?
Farklı perspektiflerden bakmak
Terapist: Rahmetli dedeniz tüm bu olanları bir yerlerden görse size hangi öğütlerde bulunurdu?
Terapist: İçinde bulunduğunuz durumu odanın köşesinden geçen bir fare görse sizin hakkınızda nasıl bir yorumda bulunurdu?
Terapi amaçlarını belirlemek
Terapist: Bu seans başarılı bir şekilde tamamlanmış olsa, aileniz doğru yolda ilerlemekte olduğunuzu ilk olarak nasıl fark eder? / Terapi öncesi ve sonrası arasında hangi farkları görür?
T: Şimdi elime bir kamera alıp videonuzu çeksem. Başarılı bir terapi geçirdiğimizi ve sonrasında yeniden sizin görüntünüzü aldığımı farz edelim. İki görüntü arasında ne gibi farklar olurdu?
T: Sansasyonel bir terapi görüşmesi olmuş olsa, eşinizin perspektifinden bakınca kızınızın davranışlarında nasıl bir değişme olmuş olur?
T: Bu ilk seansımız başarılı geçse. Ve bunu diğer iyi geçen terapi seansları takip etse. Bu bir seri iyi terapi seansının sonucu nasıl görülürdü?
T: Farz edelim masallardaki iyilik perisi sizi ziyaret etti [mucize sorusu]. Tüm problemlerinizi ortadan kaldırdı. Sadece sizin problemlerinizi değil. Ailedeki herkesin sorunlarını ortadan kaldırdı. Sabah kalktığınızda ilk olarak ne görürsünüz? Hayatınızda, ailenizde neler farklı olur? [Şu şekilde de sorulabilir. Diyelim ki bir peri geldi ve oğlunuzun tüm problemlerini çözdü. Sabah kalktığınızda…] [çözüm odaklı soru]
Terapist: Psikoterapi süreci ideal olmuş olsa, anneniz şu an burada ne konuşmamızı isterdi?
D: …
T: Peki ya babanızın açısından bakınca
Terapistin buradaki tek amacı annenin terapiden beklentilerini öğrenmek değildir. Gencin annesinin beklentilerini nasıl algıladığını da açıklığa kavuşturmak için sorabilir. Annesini bir sonraki seanslara çağırsanız, çok farklı bir manzara ile karşılaşabilirsiniz. Zira A’nın B hakkında söylediği birçok zaman B hakkında hiçbir şey, A hakkında ise çok şey söyler.
!!! Sistemik aile terapistleri olarak elbette seansta bulunsunlar bulunmasınlar ailenin beklentileri de terapi sürecinde önem arz eder. Bunun dışında aile dinamiklerine, farklı pozisyonlara ve perspektiflere önem veririz. Psikodinamik bakış açısıyla bunlar sadece bireyin kendi içselleştirdiği objeler, arketipler deyip kesinlikle geçmeyiz. Zira sistemik aile terapisinde danışanın içinde bulunduğu farklı sistemler önemli rol oynar. Danışanın kendi iç sistemi (örneğin; bilinç dışı) daha arka plandadır.
Dikkat etmeniz gerekenler
Döngüsel sorularla farklı perspektiflere dalıp ana konuyu gözden kaçırmamalısınız. Ailenin asıl ihtiyaçları ve öncelikli konuları ihmal edilmemeli.
Elbette perspektif değişikliği yapmak birçok danışan için oldukça güçtür. Gözlerini problemlerine dikmiş, alışık oldukları kelimelerle durumlarını izah ederler. Bu cümleleri defalarca kurmuş, hikayeleri yer etmiştir zihinlerinde.
Danışanınız “ben nerden bileyim annem ne derdi burada olsa” diyebilir. Birçok müdahalede olduğu gibi doğru zamanda doğru şekilde danışanınıza yaklaşabilirsiniz. Elbette danışanınızla bir güç savaşına girmeniz doğru olmaz. Ama yaptığınız müdahalelerden kolaylıkla vazgeçerseniz, onları değersizleştirirsiniz.
Diğer soru çeşitleri
İlginizi çekebilir: İlk psikoterapi seansında danışanlarınıza sorabileceğiniz sorular
Kaynaklar
Simon, F.B. & Rech-Simon, Ch. (1999). Zirkuläres Fragen. Systemische Therapie in Fallbeispielen. Ein Lernbuch. Heidelberg: Carl Auer
